خواب نیم‌روز دیابت می‌آورد!

این خبر در مورد مطالعه‌ای بود که روی چینی‌ها انجام شده و نتایج نشان داده بود کسانی که در طول روز چرت بعدازظهر می‌زنند و مرتبا 4 تا 6 بار در هفته این کار را تکرار می‌کنند 36 درصد ریسک ابتلا به دیابت‌شان بالاتر از افرادی است که این عادت را نداشته‌اند. در این مطلب نوشته بود چینی‌ها این عادت خاص را به صورت جدی دنبال می کنند 

 

گفتگو با دکتر محمدرضا مهاجری تهرانیفوق تخصص غدد و متابولیسم 

 

خواب نیم‌روز ریسک دیابت را افزایش می‌دهد. این، عنوان خبری بود در یک سایت علمی که توجه‌ام را جلب کرد.

این خبر در مورد مطالعه‌ای بود که روی چینی‌ها انجام شده و نتایج نشان داده بود کسانی که در طول روز چرت بعدازظهر می‌زنند و مرتبا 4 تا 6 بار در هفته این کار را تکرار می‌کنند 36 درصد ریسک ابتلا به دیابت‌شان بالاتر از افرادی است که این عادت را نداشته‌اند. در این مطلب نوشته بود چینی‌ها این عادت خاص را به صورت جدی دنبال می‌کنند و حتی از کودکی به بچه‌ها آموزش می‌دهند که باید در طول روز خواب کوتاهی داشته باشند. شاید دلیل علمی این بررسی کم‌تحرکی افراد باشد که به چاقی آنها منجر خواهد شد و در نهایت ریسک دیابت را بالا می‌برد اما آنچه در ذهن اغلب ما به‌صورت یک باور اشتباه وجود دارد آن است که ما نباید هیچ نگرانی خاصی نسبت به دیابت داشته باشیم و از بررسی چنین اخباری بی‌نیازیم چون در خانواده ما هیچ‌کس دیابت نداشته است. این باور که اگر دیابت در وراثت ما وجود نداشته باشد از بررسی عوامل خطرساز ابتلا به دیابت بی‌نیاز هستیم، کاملا اشتباه است. گفتگوی کوتاه ما با دکتر محمدرضا مهاجری‌تهرانی، متخصص غدد و متابولیسم علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نکات جالبی را در مورد ریسک‌فاکتورهای دیابت بیان می‌کند.

 

بعضی از مردم وقتی هشداری در مورد دیابت می‌شنوند یا نکته‌ای را می‌خوانند که به این بیماری مرموز مرتبط است به سرعت از آن می‌گذرند و هیچ‌توجهی نمی‌کنند و در توجیه آن می‌گویند: «خدا را شکر ما هیچ‌وقت دیابت نمی‌گیریم، تا حالا در وراثت ما چنین بیماری نبوده است.» آیا این باورشان درست است؟

 

خیر. کسانی که با این طرز فکر به دیابت می‌نگرند سخت در اشتباه‌اند. ریسک‌های خطر اصلی که برای ابتلا به دیابت وجود دارد شامل ارث و چاقی است که هر کدام را باید به طور مستقل در نظر گرفت. یعنی این‌طور نیست که اگر شما در خانواده‌تان افراد مبتلا به دیابت نداشته باشید در صورت کم‌تحرکی و چاقی و قرار گرفتن در معرض هر عامل خطرزای دیابت مصون خواهید بود. ممکن است شما به دنبال چاقی دیابت بگیرید و اولین فردی باشید که در خانواده‌تان به آن مبتلا می‌شوید. اتفاقا کسانی که از نظر ژنتیکی نسبت به دیابت منفی هستند باید با دقت بیشتری به کنترل عوامل خطرساز دیابت بپردازند. آنها باید به خود بگویند مبتلایانی که از نظر ارثی مثبت هستند هرگز قادر نخواهند بود از دست این عامل مهم فرار کنند و نژاد و نسل خود را عوض کنند اما ما کاملا قادریم دیگر فاکتورهای خطرساز را عوض کنیم و از آن پیشگیری نماییم. اگر این گروه از مردم برای خود و کودکان‌شان نسخه بی‌تحرکی و تغذیه غیراصولی بپیچند و آسوده خیال از دیابت گرفتن هر نکته ضد سلامتی را به کار گیرند یقینا به زودی در معرض آن خواهند بود. در ایران حدود 3 تا 4 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند و 50 درصد این افراد از مبتلا بودن‌شان بی‌خبرند. نتایج مطالعه‌ای که در شهر تهران در گروه بالای 30 سال انجام شده است، نشان می‌دهد حدود 20 درصد مردم یا مبتلا به دیابت هستند و یا مبتلا به اختلال تحمل گلوکز (همان مرحله قبل از دیابت)، بنابراین 80 درصد مردم قند خون طبیعی دارند و 20 درصد آنها قند خون‌شان غیرطبیعی است. این مساله بسیار مهم است و بیانگر بی‌دقتی مردم به فاکتورهای اساسی و مهم سلامت، یعنی تحرک داشتن و تغذیه سالم است. چاقی در بین بچه‌های ما شایع شده است و ریسک خطر دیابت برای آنها وجود دارد. تحقیقات ثابت کرده چاقی در تمامی سنین ریسک ابتلا به دیابت و یا مرحله قبل از دیابت را می‌افزاید. وقتی که چاق می‌شویم نحوه ذخیره شدن چربی‌ها نیز بسیار اهمیت دارد. دیده شده در مردانی که چربی اطراف شکم آنها ذخیره شده است، در اصطلاح چاقی سیب مانند، شانس ابتلا به دیابت بالاتر از دیگران است و این فاکتور خطرساز به عنوان عاملی مستقل در نظر گرفته می‌شود. در مقابل، خانم‌هایی که اضافه وزن پیدا می‌کنند و چاق می‌شوند نیز چون چربی در ران‌ها تجمع می‌یابد، در اصطلاح چاقی گلابی مانند، شانس ابتلا به دیابت را بالا می‌برد ولی در مقایسه با چاقی سیب‌مانند آقایان، این درصد پایین‌تر است. همان‌طور که می‌دانید قند خون نرمال ناشتا 100 میلی‌گرم است که ما به کسانی که قند آنها بین 100 تا 126 است، افراد مبتلا به اختلال تحمل گلوکز می‌گوییم که باید خیلی‌ مراقب خودشان باشند و از قرار گرفتن در معرض عوامل خطرساز بپرهیزند. متاسفانه همان‌طور که شما اشاره کردید بسیاری از مردم به همین بهانه که ما در خانواده‌مان فرد دیابتی نداشته‌ایم و از نظر ژنتیکی چنین مشکلی نداریم هیچ بررسی و چکاپی انجام نمی‌دهند.

 

توصیه شما به خانواده‌ها برای پیشگیری از دیابت چیست به ویژه گروهی که از نظر دیابت مثبت هستند و یا در مرحله قبل از دیابت قرار دارند؟

 

روی سخن‌ام به همه مردم است و به‌طور جدی هشدار می‌دهم. اگر شما خانواده‌ای هستید که ریسک فاکتورهای زیادی دارید و فرزندان شما به دلیل همین عادت‌های نادرست چاق هستند باید نسبت به برنامه روزانه کار و تحرک آنها تجدیدنظر فوری انجام دهید. شیوع چاقی به شدت در مدارس ما رو به افزایش است و چاق شدن بچه‌ها یعنی قرار گرفتن آنها در معرض ابتلا به دیابت، این یک هشدار جدی به همه والدین است که باید بچه‌ها را از پای کامپیوتر بلند کنند و آنها را تشویق کنند بازی‌های پرتحرک انجام دهند. منظورم بازی‌هایی است که در قدیم در محیط حیاط انجام می‌شد و بپر بپر و تحرک خاصی را به دنبال داشت. نشستن مکرر آنها پای کامپیوتر و بازی‌های کامپیوتری مساوی است با چاقی و تغذیه غلط، چون در کنار دست‌شان همیشه چیپس و نوشابه و خوراکی‌های فراوان بی‌ارزش دارند تا مجبور نباشند بازی پرهیجان‌شان را ترک کنند و سر سفره بروند و غذای سالم بخورند یا میوه پوست بکنند و سبزی بخورند.

 

 

آیا بچه‌هایی که موقع تولد وزن بالایی داشته و برای مثال، بالای 4 کیلوگرم بودند نیز در معرض ریسک چاقی و دیابت هستند؟

 

بله. به نکته خوبی اشاره کردید چون هم اضافه وزن موقع تولد ریسک چاقی و دیابت آینده کودک را بالا می‌برد و هم پایین بودن شدید وزن هنگام تولد می‌تواند این ریسک را بالا ببرد. در مادران چاق نیز احتمال ابتلا به دیابت بارداری بیشتر خواهد شد و ریسک دیابت در این خانم‌ها بالا می‌رود. برای همین توصیه و تاکید داریم خانم‌هایی که دیابت بارداری داشتند پس از زایمان به‌رغم طبیعی بودن قند خون، حدود 6 هفته پس از زایمان برای چکاپ قند خون آزمایش بدهند و بررسی شوند. دقت کنید این مادران که در بارداری خود به دیابت بارداری مبتلا شدند، هم خودشان و هم فرزندی که به دنیا آوردند در حدود 10 سال آینده با احتمال ابتلا به دیابت مواجه خواهند بود، پس باید مراقب باشند چون فرزندشان استعداد چاقی و دیابت دارد. آنها باید در حدود 10 تا 20 سالگی به ریسک فاکتورهای دیابت حساس باشند و از آن دوری کنند.

 

یعنی باید چه‌کار کنند؟

 

اول اینکه به طور کلی همه ما باید در هفته حداقل 150 ساعت تحرک و ورزش داشته باشیم تا چاق نشویم و دیابت نگیریم. تحرک حداقل نیم ساعت در روز و به مدت 5 روز در هفته توصیه‌ای است که انجمن دیابت در آمریکا به همگان داشته است. حداقل نیم ساعت در روز یک پیاده‌روی متوسط تا سریع برای بزرگ‌ترها الزامی است و بچه‌ها هم باید به اتفاق یکدیگر تحرک جسمی و بازی‌های پر جست‌وخیز داشته باشند. نکته دیگر در مورد تغذیه است که حتما بارها شنیده‌اید، خوردن مواد غذایی چرب با اسید آمینه ترانس بالا چاقی را بالا می‌برد و برعکس مصرف شیر و لبنیات ریسک چاقی و دیابت را کم می‌کند. پس باید حتما به بچه‌ها و دیگر افراد خانواده توصیه کنند شیر و لبنیات بیشتری بخورند.

 

ولی خیلی‌ها فکر می‌کنند لبنیات آنها را چاق می‌کند و کمتر به آن رغبت دارند.

 

اتفاقا شیر و لبنیات شانس نشانگان متابولیک را کمتر می‌کند. منظور از نشانگان متابولیک، چاقی، اختلال تحمل گلوکز، افزایش فشار خون و افزایش چربی خون است که به‌طور واضح با مصرف شیر و لبنیات کمتر خواهد شد. مصرف مواد غذایی حاوی فیبرها نیز حتما توصیه می‌شود مانند میوه‌جات و سبزیجات به ویژه گلابی که اگر فیبرها را سه بار در روز استفاده کنیم افزایش حساسیت به انسولین در بدن‌مان به وجود می‌آید و از ریسک دیابت کاسته می‌شود. نکته دیگر اینکه نباید به بچه‌ها اجازه بدهید نوشابه‌های شیرین و گازدار بخورند چون چاقی و به‌دنبال آن ریسک دیابت بالا می‌رود.

 

نکات خوبی در مورد فاکتورهای خطرساز دیابت اشاره کردید که به راحتی می‌توانیم از آنها پیشگیری کنیم اما آیا فاکتورهایی هم وجود دارند که مانند وراثت قابل دخل و تصرف ما نباشند؟

 

بعضی بیماری‌های هورمونی غدد و متابولیسم و بعضی داروها شانس ابتلا به دیابت را به‌طور مشخص بالا می‌برد. سردسته لیست بلندبالای داروها که قند خون را بالا می‌برد کورتن است. کورتن ریسک چاقی را هم بالا می‌برد. در مورد بیماری‌هایی که شانس دیابت را بالا می‌برد نیز فقط به چند مورد اشاره می‌کنم چون حوصله خوانندگان از اسامی آنها سر خواهد رفت. بیماران کوشینگ (افزایش فعالیت غده فوق کلیوی) بیماران مبتلا به پرکاری تیرویید، بیماران مبتلا به اکرومگالی (افزایش ترشح هورمون رشد) البته در کسانی که تیرویید کم‌کار دارند نیز احتمال چاقی بالا می‌رود و اختلال تحمل گلوکز و خطر ورود به دیابت وجود دارد.

 

به گمانم یکی از فاکتورهای مهم که خودمان قادر به کنترل‌اش هستیم را از یاد بردیم: سیگار؟

 

بله، سیگاری‌ها ریسک ابتلا به دیابت را از چند جهت برای خود تقویت می‌کنند. اول اینکه سیگار تجمع چربی‌ها در اطراف شکم را بالا می‌برد و چاقی سیب‌مانند را در سیگاری بیشتر می‌بینید. برای همین شانس اختلال تحمل گلوکز در آنها بالاتر می‌رود و نهایتا به خاطر سیگار به سرعت از مرحله قبل از دیابت به بروز بیماری دیابت می‌رسند. ضمنا دیده شده خود سیگار شانس ابتلا به دیابت نوع دوم را بالا می‌برد چون سیگار حساسیت به انسولین سلول‌های مختلف بدن را کم می‌کند و باید حتما سیگار را ترک کنند. کسانی که چربی خون بالا دارند به ویژه کسانی که تری‌گلیسرید بالایی دارند نیز جزو گروه‌های پرخطر برای دیابت هستند. مادرانی که زایمان‌های متعدد داشتند و کسانی که فشار خون‌شان بالاست نیز باید مراقب خود باشند و از بیماری دیابت پیشگیری کنند.